SKIPJA ILLIRE

Nezir Myrta / SKIPJA ILLIRE


STUDIME ETHYMOLOGJIKE


EMRAT: ILLIR, SKUPI, SKARDI, SKODRA - ILLIR, SHKUPI, SKARDI
(SHARRI), SHKODRA (ILLYR, SCUP, SCARD, SCODRA)


DYTINGULLORI - SK (SC) SKIPE, SKUPI, SKARDI, SKORDI, SKUTI, SKODRA, SKOTI, SKOCI

(SCIP-E, SCUP, SCARD, SCORD, SCUT, SCODRA, SCOC, SCOT)




HILLYRIUS



– Si e lidhin disa theoricient, fjalën – illir, me fjalën gjarpër.

Studjuesit e kohëve të shkuara, po edhe sipas theorisë së illirologut ballkanas Aleksandër Stipçeviqit,
illirolog kroat - dhanë disa theori shkencore lidhur me
përcaktimin e emrit illir, nga fjala – Hillyrius (illyrios), që do të
thotë – i lakueshëm, gjarpëror – S, duke e lidhur me fjalën greke të
lashtë – illyo, ashtu sikurse e nxierr edhe illirologu Aleksandër
Stipçeviqi, duke u munduar ta spjegojë origjinën linguistike të emit –
illir, në prothezë të theksuar se prejardhja e illirëve lidhet me
gjarpërin, me emrin – illyriana, si besim që ka luajtë rol në
religjionin illirian. Që, sipas studjuesit gjërman Otto Gruppe, në
veprën "Mythologie..." Mynchen, 1906, fq.358, i pari që vuri në dukje
një theori të tillë ku ethymologjia e emrit – illir, lidhet me
gjallesën gjarpëri - "kjo fjalë greke – illyo=lakohet, kthehet".
Stipçeviqi vazhdon rreth emrit – illir: "filologu slloven, Karel
Oshtir, gjithashtu erdhi deri tek konkluzioni, ku në këtë emër –
illir(illyr) fshehet gjarpëri. Vërtetimin për këtë e gjeti në
argumentin që është edhe mythi i madh mbi gjarpërin tek Hititët
indo-europian, e mbajti emrin e kuptimit të njajtë." Sipas K. Oshtirit,
"ai gjarpër është quajtë – illyriana dhe gjithashtu është vështirë, që
në përbërjen e atij emrit, nuk shihet ngjashmëria me emrin - illir".

Kështuqë, theoritë e theoricientët heshten për një kohë, kur, iu shkoi
përshtati duke mos e njohur brëndësinë ethymologjike të emrit – illir,
sepse gjarpëri në besimin fetar illirian, kulti totemik mbi gjarpërin,
ishte vetëm një cilësi a veti e karakterit të idhtë, të sertë, të
ashpër, guximtar, të rrebtë të njeriut, si rr’feja n’beteja – guximi si
një element psikik illirian. – Ndërsa, ethymologjia e vërtetë qëndron
në përcaktimin e emrit – illir, nga fjala e hershme PIE – hill-i
(hyll-i), ill-yll, (me shëmangien e tokzanores – H,
indo-europiane-hindoeuropiane) - që do ta përkufizojsha me shprehjen –
Llama e illit, drita e yllit.



Sot në shqipen ballkanike, disa fjalë lidhur me këtë rrënje hyj, hyji,
hyjni, hyjnia, hyjneshë, hyjnesha-t, hyjnitë, hyjnore, hyjnike, Hyjnor,
Hyjnori, Hyjnorët, i,e,të hyjnueshme, hyjnueshëm - janë si emërtime të
shënjta, hyjnore, ku edhe i përgjigjet fjala tjetër shqipe poashtu –
shënjt, Shënjti, shënjtënit, shënjtëri-a, shënjtëritë, i,e,të shënjta,
shënjtërore, shënjtëror, shënjtërore, (shëjt, shëjti, shëjnim-i, shëji,
me shëj, i shëjuem, gege-shqipe).
Sipas, studjuesit Niko Zhupaniqit, në veprën e tij ‘Etnologu’ 5-6/1933,
fq.100-101, thotë lidhur me prejardhjen e emrit illir: "një paraqitje
është gati si naive (naivisht), por që shpesh citohet, - arkeologu Qiro
Truhellka, sipas theorisë së tij, thotë se emri ilir, mund të spjegohet
përmes fjalës shqipe – ‘i lirë’.Përveç kësaj kemi edhe mendime, që emri
illir nuk është indo-europian, por paraindo-europian, i rrjedhes
mediterane ("pellgazgjike")- pellazgjike". Ky mendim na jep të kuptojmë
se emri illir, shtrihet në përmasa botërore trekontinentale të kohës së
tij, duke rrjedhur nga rrënja pellgazgjike dhe vet prejardhja shihet
kjartë – illiro-pellgazgjike, apo pellgazo-illire, sipas theorisë,
sepse, bota përjetoi disa përmbytje e fatkeqësi natyrore, sëmundje
gjenerale shfarosëse - ku u shua gati tërësisht, por që në secilën
fatkeqësi, u ruajt fara e njeriut dhe filloi e rifilloi përsëri nga e
para, nga fillesa – si filli i jetës (që na duket neve), apo – rifillim
jete!





SKUP - SKOP - SHKUP - SKOPJE


KUN - SKUN - SKUP - SKOP


ETHYMOLOGJIA E EMRIT - SHKUP


Të dy fjalët – skup – skop, lidhen me gjuhën kuniforme
illiro-pellgazgjike dhe kanë kuptimin e kunit e skopit (kuni e shkopi)
si fjalë të para skipe (shqipe), nga Skipja e Parë me origjinë
linguistike kuniforme, të cilat lidhen me kuptimin e drunit, një copë
dru, një copë shkop, që është vet – kuni, nga i cili edhe u lind guha
kuniforme, si gjuhë e parë e folur skune-skipe, nga kuptimi
gjenealogjik linguistik, skun – që do të thotë, kuni i rrebtë, kuni
shkreptimë, si garpëri i dritës së rrufesë, në përcaktim të
shpejtësisë, ku lidhet me guximin e njeriut, si veti e karakter
specifik i veçantë psiko-fizik.
Tingulli – S, ka kuptimin e lëvizjes, skun - spejt (shpejtësia), në
formë lakore na jep hieroglifin rrufetar, gjarpëror, me shkrim si
shkrollë – kun – skun – e nga kjo formë shprehëse me konstitucionalitet
ilinguistik, na del në shprehjen e fjalës - skrun – kuni shkrun – kuni
shkruan, shkrimi i shkrollës (shkronjes). Nga vetia e karakterit
shpërthyes të njeriut, në aspekte të ndryshme mënçurie, diturie,
trimërie, në log a provë studimi edhe shkencor, rrodhi emërtimi – skun,
i cili nga kuptimi i emrit – skop (shkop-i), me ndryshimin e tingullit
fundor – n=p, u formua emri – skup, skop, ku sot në shqipen është –
Shkup, kurse në sllavishtet – Skop (Skopje, Skoplje). Fjalët rrënje:
kun – kup – kip – kyp – kop, kur duhet të vëhen në lëvizje, në
gjallëri, në jetë, jetësohen, gjallohen, zhvillohen - përmes fillesës,
tingullit – S – skun – skup – skip – skyp - skop – nga të cilat rrënje
fjalësh rrodhën emërtimet: Skuni – Skipe (shqipe-Shqipja), edhe si
emërtim përcaktimi i zogut të qiellit, që karakterizohen prej atij zogu
të rrufeshëm, këto vetitë e cilësitë dhe karakteret e njeriut në tokë,
me të cilin emër edhe u përcaktuan shqiptarët, etnonomi shqiptar – skip
– skiptar, skiptari, Skipnia – Skipëria (Shqip – shqiptar – shqiptari –
Shqipnia, Shqipëria). Vlen të theksojmë se me lindjen e grupit të
tingujve shqip – pt, si përcaktim i shpejtësisë, imunitetit, qëndresës
së njeriut, përballimit kundër çfarëdo vështirësie në jetë, si njeri që
nuk mund të zhduket në asnjë mënyrë, sado të egër e barbare të veprohet
mbi të, kundër tij – ky grup tingujsh – pt – dha disa fjalë e kompozita
i.e. sikurse janë: Ptolemeu, skipter, skiptar, kapter, monopter, të
cilët lidhen me kuptimin e pathyeshmërisë, nga ato fjalët kompozitat
PIE, me koncept të përballimit, ekzistencës heroike, pamposhtëshmërisë
etj., që janë veti e shqiptarit – skuptarit – skiptarit – shqiptarit.

Tash, fjala – skun, me formimin e grupit fillestar të dy tingujve – sk,
si formë skallimi, kapërcimi, shkallë e ngritjes së diturisë dhe
veprimit të njeriut, si spikatje graduale psiko-fizike, zhvillim i
vetëdijes, për ta kapërcyer primitivizmin, për tu ngritur përmes të të
menduarit dhe për tu bërë zotërues i tokës, mbijetues mbi të gjitha
gjallesat tjera në natyrë – ky skun, duhet të vëhet edhe në lëvizje
tjetër, në lëvizje shkrimi, sepse vetëm lëvizja gjallon, jetëson jep
vitalitet. Për tu arrjitur kjo formë e ngritjes së vetëdijes, duhet
veprim konkret, e të formohet pas gjuhës së folur ajo gjuha e shkruar –
abeceja e parë. Për tu shkruar tingulli (përmes hieroglifit), duhet një
forcë tjetër tingullore e fjalës – skun – skup – skip – duke u lidhur
me atë fuqi që bjen, bie, ajo që Ra, në kuptimin e rënies – ra, (sipas
të cilës edhe u formua besimi në zotin Ra – u^ra – e cila është vet ura
lidhëse në mes të të folurit dhe të shkruarit të gjuhës së njeriut. E
pikërisht kjo – ra, duhet të krijojë vend në fjalën – skun-skup-skip,
menjëherë pas grupit dy tingujsh fillestarë – sk – të krijohet një – R
dhe të formohet fjala tjetër – sk(r)un – sk(r)up – sk(r)ip = skrun –
skrup – skrip, ku fjala – skrun, formoi fjalën shqipe – shkrun,
shkruen-shkruan, ai që shkruan, kuni që shkrunë (shkruan), shkrim,
shkrimi, e deri tek formimi i fjalëformimeve tjera -
shkrimtar-i-e-ja-ët, shkrime-t, shkrues-e-t, shkrimtore etj. Kurse,
duke u bazuar në pjesëmarrjen e grupit të dy tingujve – pt, rrodhi nga
– skrip = skript-i-e-et, skriptor-e-ja-et - skripti, shkrimi i
shkrollës në abecenë e gjuhës dhe prej saj në shkrimin e gjuhës në
forma të ndryshme të shkrimit.

Mbase në formimin e disa gjuhëve të Lindjes, na formohet si gjuhë
e lashtë, ku u përdor në vend të grupit – pt, vetëm tingulli – t,
skrit, skriti, që formoi gjuhën e shkruar – sanskrit, san+skrit me
kuptimin shqip – sanskriti, san=sony = son=zon-i – që do të thotë –
shkrim i zanit (sanit-sonit-zonit)- san skrit – son skrit – zon shkrim
– zonshkrimi – zanshkrim-sanskrit.
Fjalët: skun-shkrun, skroll (shkrollë), skoll (shkollë), skencë
(shkencë), spik (spika, spikatje, spikamë, i,e,të spikatur), skall
(shkallë, gradë), skept (skeptik, skepticizëm), skard (skardi, Sharri),
skot (skoti, skotët), skien (sciense-shkenca), skamp (shkamb-i), skab
(shkabë, shkaba-shqiponja), skan (skandi, skandët), skulp (skulpturë)
etj., janë të gjitha këto fjalë të një gjuhe paraardhëse i.e. kuniforme
– skipe-illire pellgazgjike.

Vet fjala – kun, nga gjuha kuniforme u ngjallë me ngritje
audio-vizuale, përmes shkrimit të shkrollës dhe në gjuhën e folur
kuniforme, merret si formë e hershme – kun – kunu^, që sipas grupit të
shqipes së folur të sotme, gjindet grupi – nd, si formë bashkëdyzimi dy
tingujsh në një tingull specifik, të veçantë, që nuk është në shqipen e
shkruar – ku e forcon tingullin – n, në fjalën – kun(d), kun(d)u, dhe
na rrodhi fjala – kundu, e me shëmangien orale të njerës zanore, të
parës në fjalë – u, - k’ndu, u formua fjala – k’ndu, dhe po ai tingull
– u, i shëmangur gjatë të folurit, u ndryshua nga – u=ë, këndu (e),
këndim-i, këndohet, gjuha që këndohet (flitet), gjuha që lexohet,
leximi-këndimi i gjuhës, ku kemi disa shprehje shqipe të sotme – a din
me k’ndu librat,/ a din me ma k’ndu qet letër, / k’ndimi asht punë e
madhe, / njeri i k’ndushëm (i dijtur), / a shkon ti me k’ndu n’shkollë,
/ në kuptimin e leximit të librit, letrës, mësimit në shkollë etj.

Vlen të theksohet se vetëm tingulli – k, vertikal, si hieroglifi i
ngritjes mbi botë e jetë me vizion ardhmërie – k, horizontal – kalë,
kali, kurse – k – vertikal – njeriu, ecja, kalimi, kalueshmëria,
tejkalimi i vështirësive në jetë, e kaluar, e kalueshme – vetëm ky
tingull, nga fjala – kun-i, mbeti në formimin e emrit – kënga, nga
fjala – k’ndim – këndim-i-e-et, nga kuptimi i të diturit të leximit,
apo shkrim-leximit të gjuhës – në kuptimin oral zanor, tingullor,
këndimi i asaj që është mësuar – kënga – që kemi tash, ndryshimin e
grupit bashkëformues morfologjik – nd, në – ng, poashtu me një tingull
theksimi në shqipen e vjetër – kon(g)a (skipe-illire) – ka^n(g)a
(gege-skipe)– kënga (toske-skipe) – konga k’ndohet për dy fjalë –
shprehje e lashtë shqipe.
Toponomi – skup (skop) u formua në bazë të gjuhës shqipe, si
skipe-illire pellgazgjike – Shkup-i, (Skopje), i cili lidhet
territorialisht e kulturalisht si një fjalë – emërtim shqip, që i takon
një populli shqiptar edhe historikisht, si kryeqyteti i Dardhanisë
(shek.VI e.r.).